شاید مهمترین نقطه تصمیم گیری در طراحی مراکز صنعتی جدید یا بهبود و اصلاح واحدهای موجود، طراحی شغل با توجه به اهمیت ارگونومی در صنعت است. در این خصوص باید به نوعی پاسخ سؤالات مختلفی مشخص شوند مثلا:
- آیا مشاغلی که جابجایی مواد در آنها انجام می شود مجهز به ماشین آلات لازم هستند؟
- آیا فعالیت هایی که نیاز به عملکرد افراد دارند کاملا مشخص شده اند؟
بطور کلی مواد در صنعت به دو صورت فله‌ای و بسته‌ای قابل حمل هستند. مواد فله‌ای در مقادیر و حجم زیاد، ذخیره و جابجا می‌شوند و غالبا به شکل گرانول و یا مایع می‌باشند. کانتیرها و کامیون‌های بزرگ، کشتی‌ها، مخازن و بونکرها از جمله وسایل حمل‌و‌نقل مواد فله‌ای هستند. برخی از مواد به صورت بسته‌بندی شده در بسته‌ها و واحدهای کوچکتر حمل می‌شوند. به دلیل اینکه این مواد به صورت جداگانه یا گروهی در ظروف، کارتن‌ها، پاکت‌ها و جعبه‌ها بصورت جابجا می‌شوند، اهمیت ارگونومی در صنعت بسیار بالا است.
اصول ارگونومی در صنعت و محیط کار که بایستی مورد توجه قرار گیرد:
- ابزارهای کار را در دسترسی آسان قرار دهید.
- مواد، وسایل و ابزارهای کنترلی که به کرات مورد استفاده قرار می‌گیرند را طوری قرار دهید تا به آسانی در دسترس باشند.
- کار را در ارتفاع مناسب انجام دهید.
- کارهای روزانه را بین ناحیه زانو و شانه انجام دهید.
- انجام بیشتر کارها در سطح آرنج یا کمی پایین‌تر از آن راحت‌تر است.
- ارتفاع مناسب برای کاری که با دست انجام میشود خستگی کارگر را کمتر می‌کند.
- اگر ارتفاع سطح کار خیلی زیاد باشد، در اثر بالا گرفتن دست‌ها، شانه‌ها خسته می‌شوند و درد می‌گیرند.
- اگر سطح کار خیلی پایین باشد، در اثر خم شدن به جلو، کمردرد عارض میشود. این ناراحتی در حالت ایستاده شدیدتر است و در حالت نشسته شانه‌ها و گردن در درازمدت دچار ناراحتی می‌شوند.
- برای انجام کارهای دقیق، به طور استثنا سطح کار باید کمی بالاتر از سطح آرنج باشد تا کارگر نقطه کار را درست ببیند در این حالت از تکیه‌گاهی برای دست استفاده شود.
- وقتی که کار در ارتفاعی بالاتر از سطح شانه انجام میشود از یک نردبان یا وسیله برای نگهداری کار بین سطح کمر و شانه استفاده کنید.
- همچنین برای انجام حرکات کششی و تغییر وضعیت، زمان‌های استراحت کوتاه‌مدت را برنامه‌ریزی نمایید. چنانچه انجام کار در سطح زیر کمر یا زانو ضرورت داشته باشد، از یک زیر انداز مناسب برای چمباتمه زدن استفاده کنید.
- اعمال نیروهای بیش از اندازه را کاهش دهید.
ارگونومی کار با ابزار دستی:
- ابزارهای دستی باید طوری طراحی شوند که نیروی مورد نیاز برای انجام کار و همچنین مدت زمان اعمال نیرو در هنگام کار با ابزار دستی کاهش یابد.
- مراقب عادات مربوط به گیرش یا چنگش (گرفتن یا نکه داشتن اشیاء) در حین کار روزانه باشید.
چنگش و گیرش معمولا با وسایلی مانند پیچ گوشتی، انبردست، سیم چین، قیچی، اره، مته، چاقو، چکش،مداد/خودکار و نیز سایر ابزارهایی که در محل کار و خانه به کار می روند اتفاق می افتد. نگهداشتن ابزار با دست همراه با اعمال فشار بصورت تکراری، نسبت به چنگش قدرتی، یعنی نگه داشتن محکم یک قطعه در دست، از نظر آسیب به تاندون‌های دست، دارای خطر بیشتری است و باعث می شود تا تاندون ها تحت فشار قرار بگیرند.
- به عادات مربوط به وضعیت نشستن توجه شود. سعی کنید از کشیدن پاها به زیر صندلی اجتناب کنید. زیرا موجب کمردرد می شود. همچنین از قرار دادن پاها بصورت ضربدری یا نشستن با پاهای باز که منجر به کمردرد می شود خودداری کنید.
- کار را در وضعیت‌های بدنی مناسب انجام دهید.
- هنگام بلند کردن و حمل بار سر را به سمت بالا نگه دارید، پاها عریض‌تر از پهنای شانه و سعی کنید هر چیزی را که نگه می‌دارید تا حد امکان نزدیک بدن باشد.
- برای کارگرانی که کارهای ظریف یا دقیق بر روی قطعه کار انجام می‌دهند، محل کار نشسته و برای آن‌هایی که در حین کار حرکت زیاد دارند و نیروی زیاد به کار می‌برند محل کار ایستاده توصیه میشود.
- کارهایی که روزانه در سطح ارتفاع بالای شانه و یا زیر زانو انجام میشود را کاهش دهید.
- کارهای تکراری بیش از اندازه را کاهش دهید.
- در کارهای تکراری تدابیری جهت طراحی مجدد شغل اتخاذ گردد بطوریکه مسافت حرکت تکراری دست و سرعت انجام این حرکات تا حد امکان کاهش یابد.
سایر نکاتی که در مورد اصول ارگونومی در صنعت باید رعایت شود:
- در طول یک شیفت کاری برای ایجاد وقفه در وظایف تکراری با محدود نمودن ساعات انجام حرکات تکراری، چرخش کارگر بین وظایف شغلی مختلف و انجام حرکات کششی مکرر وضعیت کارگر را تغییر دهید.
- خستگی در بدن را به حداقل برسانید.
- وضعیت کاری که در طول روز در ان حالت قرار داریدد را تغییر دهید. همچنین انجام حرکات کششی، نوشیدن آب، خوردن غذاهای سالم به همراه خواب خوب شب (۷ الی ۸ ساعت در شب) توصیه می شود.
- موانع را رفع نموده و دسترسی آسان ایجاد کنید.
- مراقب اجسامی که باعث سر خوردن، لغزش و افتادن می شوند باشید. کارگران باید خطرها را بشناسند، علائم هشدار دهنده لازم وجود داشته باشد، نظم و نظافت کارگاهی نیز به خوبی رعایت شود معمولا حوادث در اطراف ریسمان ها، جاهای خیس و لغزنده اتفاق میافتند.
- برای ایمن بودن، در هوای یخی به آرامی به سمت پایین حرکت کنید.قبل از حمل و نقل، بلند کردن، هل دادن و کشیدن مطمئن شوید موانع برداشته شده است.
- مطمئن شوید که کارگران در حالت طبیعی به ابزارهای کنترل و مواد دسترسی دارند.
- شرایط محیط کار را راحت و مطبوع نگه دارید.
- شرایط محیط کار از نظر شرایط جوی مانند دما و رطوبت، از نظر روشنایی، صدا و ارتعاش و سایر عوامل مخاطره آمیز و ناراحت کننده محیطی مناسب باشد.
- وسایل حفاظت فردی مناسب به کار رود و لباس ها و کفش های مورد استفاده برای محیط کار مناسب باشد.
نتیجه‌گیری:
صنایع از جمله محل‌های کاری هستند که آمار حوادث و آسیب‌های شغلی در آنها بسیار بالاست. کار کردن در پوسچر نامناسب، حرکات تکراری، سرعت زیاد، اعمال نیرو و حمل بار از جمله عوامل ارگونومیک آسیب‌زا در صنایع است. ارگونومی صنایع مشاغل زیادی را شامل میشود که هرکدام خطرات و آسیب‌های مختص به خود را دارند. در این مقاله برخی از اصول کلی ارگونومی در صنعت را شرح دادیم.
