پست کار، محلی است که در آن یک شخص یا گروهی از افراد، وظایفی را برای یک دوره زمانی نسبتا طولانی انجام می دهند.

مشکلات بهره وری، رضایت مهندسی شغلی و ایمنی با طراحی کار در صنایع، ارتباط مستقیم دارد. طراحی ارگونومیک محل کار، با در نظر گرفتن جنبه های روانی و فیزیکی، باعث افزایش رضایت شغلی کارکنان و کاهش میزان حوادث میشود. محیط کار مطلوب، محیطی است که نه تنها از نظر بهداشتی آسیب رسان نباشد، بلکه موجب ارتقاء سطح بهداشت و سلامتی کارکنان – چه از نظر فیزیکی و چه از لحاظ روانی – گردد. همچنین طراحی محیط کار مطلوب از طریق بهبود بهره وری و کاهش غیبت از کار، سود سرشاری را بدنبال خواهد داشت. برای طراحی محیط کار مطلوب و مناسب، ابتدا طراح باید به ابعاد فیزیکی افراد یا کارگران توجه نموده و سعی کند که در طراحی خود حداقل ۹۰% از آنان را در محدوده طراحی قرار دهد.

در این رابطه، اصلی وجود دارد که موضوع را روشنتر میکند: در مورد حد دسترسی و اعمال نیرو، افراد کوچکتر یا ضعیف تر مورد توجه قرار می گیرند و برای درهای ورود و خروج، فضای خالی مورد نیاز و… این افرادِ بزرگتر هستند که در طراحی مد نظر هستند. تغییر طراحی و در نظر گرفتن دستورالعمل های ارگونومی در مرحله ای که طرح هنوز بر روی کاغذ است، بسیار ساده تر از زمانی است که محیط کار به مرحله بهره برداری رسیده است. محیط کار باید برای کار واقعی طراحی شود و شرایط ارگونومیک بهینه با توجه به ساختار تجهیزات تعیین گردد. به طوری که محیط کار بسادگی برای هر فرد مطلوب و قابل تنظیم باشد. یکی از اهداف عمده در طراحی محیط کار، جلب پذیرش و رضایت کاربر است.  

سه عامل مهم وابسته به کار که بر روی ساختار و شکل محیط کار تاثیر دارند: 

• حوزه دسترسی و فضای خالی اضاف
• موقعیت کاربر با توجه به میدان دید
• وضعیت بدنی کارگر (ایستاده، نشسته)

اگر محیط کار به نحو مطلوبی سازماندهی شده و آسایش و راحتی کارگر را فراهم آورد، می توان انتظار برانگیخته شدن وی برای انجام هر چه بهتر کار را داشت.

عواملی که محیط کار صنعتی را تحت تاثیر قرار میدهند، عبارتند از: انسان، ماشین آلات، شغل و فضای کار و همچنین عواملی نیز هستند که طراحی محیط کار را تحت تاثیر قرار میدهند و شامل عوامل اجتماعی، روانی، فیزیکی، فیزیولوژیکی، سازمانی، تکنولوژیک و ارگونومیک می شوند. این عوامل همواره باید در طراحی محیط کار مورد توجه قرار گیرند.

اصولی که در طراحی یک پست کار باید در نظر گرفته شوند:

۱- تعداد قطعه ها و اجزایی که به وسیله دست جابجا می شوند، باید به کمترین میزان ممکن کاهش یابند. همچنین تعداد ابزار دستی، قطعه ها و کنترل ها تا حد امکان کاهش داده شوند. تعداد قطعه ها و ابزارهای مورد نیاز، به محصولی که تولید می شود، و نیز به مقدار آن بستگی دارد. این نکته مهم است که طراحان کالای تولیدی، به چگونگی مونتاژ آن به وسیله نیروی انسانی توجه نمایند. برای مثال: چرا برای مونتاژ محصولی از پنج نوع پیچ مختلف استفاده میشود، در حالی که میتوان فقط از دو نوع پیچ استفاده کرد؟!

۲- پست کار را به گونه أی سازمان دهید که کارگر بتواند وضعیت بدنی خود را به طور متناوب تغییر دهد. گاهی موقعیت استقرار وسائل، کارگر را در وضعیت بدنی نامناسب و تحمل ناپذیری قرار میدهد. بسیاری از ماشین آلات صنعتی دارای کنترل پایی هستند.

۳- دستگاه پرس، سوراخکاری، تسمه نقاله های حمل بار یا مونتاژ محصول، مثال هایی برای این مورد هستند. برا ی کار با پرس، لازم است که کارگر با دو دست، قطعه کار را نگهداشته و سپس با استفاده از پدال کنترل پایی، پرس را به کار اندازد. یا در مورد تسمه های نقاله، کارگر بسته به نوع کار خود، و پس از اتمام مراحلی از کار برای ادامه کار، محصول را برای انجام سایر مراحل کاری، با فشار دادن پدال پایی به ایستگاه بعدی هدایت می نماید. استفاده از یک پا، موجب وارد آمدن تنش یک جانبه به بدن کارگر میشود که این تنش احتمالا به کمردرد می انجامد. برای پیشگیری از بروز چنین آسیبهایی، باید امکان تغییر محل پدال کنترل وجود داشته باشد؛ به گونه ای که کارگر بتواند به راحتی از هر دو پا استفاده نماید.

۴- توجه به حرکت مطلوب دست و چپ دست یا راست دست بودن کارگر مهم است. حرکت دست به صورتی قوصی، سریع و دقیق تر از حرکت افقی یا عمودی آن است. فرض کنید در حال ترسیم خط راستی بر روی کاغذ هستند. اگر ترسیم را در جهت افقی یا عمودی انجام دهید، به سختی میتوانید خط راستی بکشید. اگر کاغذ را بچرخانید، بگونه ای که دست بتواند به سمت دور شدن از بدن حرکت کند، کشیدن خط مستقیم آسانتر خواهد شد. توجه به چپ دستی یا راست دستی نیز در طراحی ابزار دستی به ویژه آن دسته از ابزارهایی که در کارهای دقیق و ظریف استفاده میشوند، اهمیت زیادی دارند. بیگمان مونتاژ قطعات، کار ظریف و دقیقی است و به مهارت و زبردستی نیازمند است. پس برای افراد چپ دست باید ابزار دستی جداگانه ای طراحی شود.

اجزاء و قطعات در پست کاری به سازماندهی نیاز دارند:

• • جداسازی اجزاء و قطعات اولیه و ثانویه از همدیگر اجزاء و قطعات اولیه، آنهایی هستند که به طور مکرر مورد استفاده قرار می گیرند؛ در حالی که اجزاء و قطعات ثانویه آنهایی هستند که گه گاهی از آنها استفاده میشود.
  • تقسیم وظایف و کارها به وظایف و کارهای ریزتر – تقسیم میز کار به چند ناحیه مختلف
  • مشخص کردن مناطق حرکت اولیه و ثانویه حد دسترسی عملی برای اندازه های حد پایین زنان (صدک پنجم)، ۴۰ سانتیمتر است که حدود منطقه حرکت اولیه را تعیین میکند. اجزاء و قطعات اولیه را در منطقه حرکت اولیه قرار دهید و اجزاء و قطعات ثانویه را در منطقه حرکت ثانویه قرار دهید، بگونه ای که فاصله دسترسی از ۶۰ سانتیمتر تجاوز نکند.
  • محل ابزارها را در پست کار به گونه ای انتخاب نمایید که برای تمامی وظایف مورد استفاده قرار گیرد. پست کاری که به گونه مطلوب طراحی شده باشد، موجب صرفه جویی در زمان و افزایش بهره وری میشود. مکان یابی مناسب برای ابزار دستی، کنترل ها و قطعات بایستی بر اساس درجه اهمیت و اولویت آنها انجام گیرد.

با توجه به حیطه گسترده دانش ارگونومی، و با اعمال نظر بر این دیدگاه که این علم ،گستره وسیعی از سیستم های صنعتی، یعنی محیط کار، انسان و ماشین آلات را مورد توجه قرار میدهد، میتوان گفت که یکی از مهمترین راه های توجه به انسان و چگونگی عملکرد صحیح و برتر او، آگاهی از اصول ارگونومی و کاربرد آن اصول در طراحی پست های کاری است؛ لذا برای تحقق این مهم میتوان توصیه هایی را به دست اندرکاران تولید، مدیران، برنامه ریزان و مسئولین محیط های صنعتی ارائه نمود که در زیر به بخش کوچکی از آنها اشاره میشود:

• آموزش مفاهیم ارگونومی به مدیران
• استخدام افراد، با توجه به نوع حرفه، ویژگیهای فردی و قابلیت های افراد
• معاینات قبل از استخدام و معاینات دوره ای کارگران با توجه به مدلهای ارگونومی
• طراحی پست های کار با توجه به داده های آنتروپومتری و توصیه های مهندسی فاکتورهای انسانی
• توجه به ساختار آناتومی و فیزیولوژی شاغلان
• تطابق بهینه کار با کارگران -بکارگیری اصول مدیریت اقتضایی برای جلب رضایت افراد در انجام کار و استفاده از اصول ارگونومی توسط آنها
• بررسی و تجزیه و تحلیل حوادث شغلی، علل آن و زیانهای اقتصادی آنها – تنظیم دستورالعمل ها و توصیه نامه های شغلی برای افراد شاغل در سیستم.

منبع: https://acgih.ir