مصاحبه با خانم دکتر زینب کاظمی، اولین فارغ التحصیل دکترى تخصصی ارگونومى دانشگاه علوم پزشکی تهران

تنظیم کنندگان:

لیلا امیری، دانشجوی کارشناسی ارشد ارگونومی دانشگاه علوم پزشکی ایران
کژال جلیلیان، دانشجوی کارشناسی ارشد ارگونومی دانشگاه علوم پزشکی تهران

“به هر گوشه از جهان اطراف از دریچه ارگونومی نگاه شود جای فکر، کار و انجام یک مطالعه نوین وجود دارد.”

خانم دکتر زینب کاظمی، اولین فارغ التحصیل دکترى تخصصى ارگونومى از دانشگاه علوم پزشکی تهران، رتبه یک کارشناسی ارشد سال ۱۳۹۴ و کارشناسی ارتز و پروتز از دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی است که در حال حاضر در دانشگاه های علوم پزشکی تهران و ایران در حال تدریس می باشند. ایشان در دوران تحصیل خود فعالیت های متعددی در رشته ارگونومی داشته اند و معتقدند برای رشد و اعتلای رشته ارگونومی و شناساندن این رشته به دیگر بخش های جامعه، تنها انجام فعالیت های تحقیقاتی کافی نیست و لازمه ی موفقیت، بکارگیری استعداد و توان دانشجویان و علاقمندان به رشته در سایر زمینه هاست.

با سلام و عرض تبریک به سرکار خانم زینب کاظمی بابت موفقیت در دفاع از پایان نامه PhD و اخذ مدرک دکترا که اخیرا شاهد آن بودیم، خواهشمندیم که یک بیوگرافی از دوران تحصیل و زندگی خودتان (در دوران کارشناسی و مقاطع بالاتر، محل تحصیل، فعالیت ها و…) در اختیار ما قرار دهید.

با سلام و تشکر ویژه از نشریه دانشجویی ارگونومی جهت هماهنگی این مصاحبه، بنده زینب کاظمی فارغ التحصیل رشته ارتز و پروتز در مقطع کارشناسی از دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی در سال ۱۳۸۹می باشم، مقطع کارشناسی ارشد خود را در رشته ارگونومی از دانشگاه علوم پزشکی تهران در سال ۱۳۹۳ به اتمام رساندم و جهت اخذ مدرک دکتری در همان رشته در سال ۱۳۹۴ در دانشگاه علوم پزشکی تهران پذیرفته و در سال ۱۳۹۹ توانستم این مقطع را با موفقیت به اتمام برسانم. از آنجایی که از همان ابتدای تحصیل به امور تحقیقاتی علاقه بسیاری داشتم از نیمه دوم سال ۱۳۹۳ بطور جدی فعالیت در این زمینه را شروع کردم. همچنین مسئولیت آزمایشگاه ارگونومی دانشگاه علوم پزشکی تهران، تا زمان شروع مقطع دکتری بر عهده اینجانب بود و بصورت همزمان امور اجرایی ژورنال IJOH را نیز مدیریت می کردم. در حال حاضر، در دانشگاه علوم پزشکی ایران فعالیت دارم.

لطفا دلیل فعالیت در رشته ارگونومی و ادامه تحصیل در این زمینه را به ما بگویید.

دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی یکی از پیشگامان جذب دانشجو در رشته ارگونومی در مقطع کارشناسی ارشد بود. در آن زمان بنده دانشجوی سال دوم مقطع کارشناسی ارتز و پروتز بودم و از طریق اساتیدم با رشته ارگونومی آشنا شدم. با توجه به علاقه شخصی به کارهای تحقیقاتی و مشورت با اساتید گروه، این رشته را با علاقه و شناخت کافی برای ادامه تحصیل انتخاب نمودم. در پایان دوران مقطع کارشناسی با کسب رتبه اول در بین هم دوره ای های خود این امکان برای بنده فراهم بود که بدون نیاز به قبولی در آزمون ورودی بتوانم در همان دانشگاه در رشته ارگونومی ادامه تحصیل دهم. اما با توجه کسب رتبه اول کنکور کارشناسی ارشد در همان سال، تحصیل در دانشگاه علوم پزشکی تهران را انتخاب نمودم. البته لازم به ذکر هست که ماهیت بین رشته ای ارگونومی و گستردگی کاربرد آن یکی از مهمترین دلایل علاقه مندی من به این رشته بود، که خوشبختانه بعد از ورود به این رشته و درگیری عمیق تر در واحدهای درسی و پروژه ها، جذابیت رشته برای من دو چندان شد، به گونه ای که معتقدم به هر گوشه از جهان اطراف از دریچه ارگونومی نگاه شود جای فکر، کار و انجام یک مطالعه نوین وجود دارد و ناخواسته تار و پود زندگی انسان با ارگونومی گره خورده است. البته این موارد کاملا همراستا با ماهیت رشته ارگونومی است که به انسان در هر موقعیتی بعنوان مرکز ثقل دنیای اطرافش نگاه می کند. این مسائل با جهان بینی من و روحیه جستجوگری که در خود سراغ دارم کاملا سازگار بود و باعث شد علاقه من به این رشته نسبت به بدو ورود دوچندان شود.

حیطه مورد علاقه شما در ارگونومی کدام است و چه کارهایی در جهت پیشبرد این علاقه انجام داده اید؟

ماهیت بین رشته ای ارگونومی و جذابیت تمام شاخه های آن، انتخاب حوزه تحقیقاتی را خیلی سخت می کند. خوشبختانه تمامی حوزه های کاری ارگونومی کاملا کاربردی هستند. بنده با توجه به زمینه ای که در مقطع کارشناسی در رشته ارتز و پروتز داشتم، و همچنین تجربیاتی که در دوران کارشناسی ارشد و دوران کاری بدست آوردم، تصمیم گرفتم که در دوران دکتری حوزه ارگونومی فیزیکی و بطور اختصاصی بیومکانیک شغلی را بعنوان حیطه تخصصی انتخاب کنم و سنگ بنای کارهای آتی خود را در این حوزه بنا کنم. در دوران کارورزی در مقطع کارشناسی ارشد، این توفیق نصیبم شد که بتوانم با ریسک فاکتورها و اولویت های صنعت راه آهن از دیدگاه ارگونومی آشنا شوم. در دوره کاری هم در پروژه های متعددی در صنایع مختلف مثل مترو، خودروسازی، توزیع برق منطقه ای، صنایع غذایی، و حمل و نقل درگیر بودم که دید گسترده تری را در خصوص نیازهای فعلی کشور در من ایجاد کرد. و به این نتیجه رسیدم که ارگونومی فیزیکی هنوز در کشور ما در مراحل ابتدایی است و خلا بزرگی در ارزیابی های ارگونومیکی بر مبنای مؤلفه های بیومکانیکی در کشور ما وجود دارد. سعی کردم در انتخاب حوزه تحقیقاتی برای کارهای آتی، توانایی های خود، علایق شخصی، و نیازهای فعلی جامعه را همزمان در نظر بگیرم.

موضوع پایان نامه ارشد و دکتری شما در چه مورد بوده است و دلیلتان را از این انتخاب بفرمایید.

در مقطع کارشناسی ارشد موضوع پایان نامه بنده مربوط به حوزه بارکاری و خستگی لکوموتیورانان بود. سال ۹۱ برای واحد کارورزی که متأسفانه در حال حاضر از سر فصل دروس مقطع کارشناسی ارشد حذف شده است حدوداً شش ماه در صنعت راه-آهن کشور بودم که در آن مدت با کمک کارشناسان HSE دو مورد پروژه ارگونومی را به اتمام رساندیم. در آن دوران متوجه شدم که علی رغم اهمیت شغل لوکوموتیورانی و نیازهای شغلی بالایی که دارد، متأسفانه مورد کم لطفی قرار گرفته و مطالعات کاربردی کمی بر روی این گروه شغلی حساس در کشورمان انجام شده است. خوشبختانه در این راستا صنعت راه آهن هم از پروژه های دانشجویی خصوصا در حوزه ارگونومی به خوبی استقبال کرد و در طول دورانی که بنده مشغول به جمع آوری داده بودم؛ همکاری های بی دریغی را از سوی لکوموتیورانان و همچنین مسئولین زیربط دریافت کردم. در مقطع دکتری با توجه به تصمیم جدی که برای کار در حوزه بیومکانیک شغلی داشتم و تأکیدی که همواره از سوی اساتید جهت انجام مطالعات بنیادین وجود داشت کلیدواژه آسیب تجمعی را انتخاب نمودم و خوشبختانه در قالب یک کار تیمی که تجربه بسیار ظریف و متفاوتی را برای من به همراه داشت توانستیم یک مدل ارتقاء یافته برای تخمین آسیب تجمعی ستون مهره ای ارائه دهیم. پیش بینی دقیق میزان آسیب زا بودن یک وظیفه یا شغل و کمی کردن آسیب هایی که افراد در درازمدت در مواجهه با آن قرار دارند، مهم ترین دغدغه من در زمان انجام این پروژه بود که امیدوارم در آینده کاری خود هم بتوانم در این حوزه متمرکز شده و در نهایت مطالعاتی که در این زمینه انجام می شود در کنار هم بتوانند خروجی های کاربردی را برای شاغلین در صنایع مختلف به همراه داشته باشد.

به عنوان راهنمایی برای دانشجویانی که قصد انتخاب یک فیلد تخصصی برای فعالیت، مطالعه و … دارند، چه توصیه ای دارید؟ (منابع مطالعاتی، نرم افزار و…)

بین انتخاب فیلد تخصصی برای انجام تحقیقات و انتخاب یک فیلد تخصصی برای فعالیت کاری در کشور تفاوت هایی وجود دارد. پیشنهاد شخصی من به دانشجویانی که قصد انتخاب موضوع پایان نامه دارند این است که ابتدا علاقه و توانمندی های خودشان را شناسایی کنند. سپس به طور موازی، هم سمت و سوی مطالعاتی که در دنیا در حال انجام است را در نظر بگیرند و هم به نیازهای جامعه در آن حوزه توجه کنند. البته در برخی موارد شکاف بزرگی بین نیازهای جامعه و موضوعات رایج دنیا وجود دارد و نمی توان تنها با تکیه بر نیازهای جامعه به انتخاب یک موضوع اقدام نمود، اما سطح رشد ارگونومی در کشور به صورتی است که فکر می کنم درآینده نزدیک نیازهای جامعه و مطالعاتی که پیاده سازی می شوند کاملا همراستا خواهند بود. برای دانشجویان جدید الورود که به دنبال آشنایی اولیه با حوزه های فعالیت ارگونومی و جدیدترین اخبار و منابع این رشته می باشند، سایت معتبر انجمن بین المللی ارگونومی (IEA) را توصیه می کنم. با توجه به اینکه بطور کلی ارگونومی از سه شاخه ارگونومی فیزیکی، شناختی، و سازمانی تشکیل شده، بعد از انتخاب شاخه مورد علاقه می توانند با مراجعه به ژورنال های معتبر، جدیدترین مقالاتی که در آن حوزه به چاپ رسیده اند را مطالعه و بررسی کنند. گستردگی دانش ارگونومی و به طبع آن گستردگی ابزارها و نرم افزارهای هر حوزه، امکان متخصص شدن در همه این موارد را غیرممکن می کند. مطالعه مقالات به آشنایی با جدیدترین حوزه های تحقیقاتی در دنیا، متدولوژی تحقیق، مهمترین ابزارها و نرم افزارهای آن حوزه، و مهمترین خلاهای موجود کمک می کند.

آیا در دوران تحصیل خود کارهای تحقیقاتی و پژوهشی هم انجام داده اید؟ ( در چه موضوعاتی) و راهنمایی شما برای علاقمندان در این زمینه چیست؟

تا قبل از مقطع دکتری مشارکت فعالی در پروژه های مربوط به حوزه های مختلف ارگونومی داشتم از جمله ارزیابی های حوزه خطای انسانی، کاربردپذیری، خستگی، بارکاری، راحتی راننده، طراحی ابزار و غیره که تجارب زیادی را برای من به همراه داشت. بعد از ورود به مقطع دکتری علی رغم ارزشمند بودن و جنبه کاربردی تمامی حوزه ها، تصمیم گرفتم که فعالیت های پژوهشی خود را بر روی یک فیلد متمرکز کنم. توصیه ای که به علاقه مندان این حوزه دارم این است که تا حد امکان از انجام کارهای پراکنده پرهیز کنند و روی یک حوزه متمرکز باشند. مزیت این کار علاوه بر متخصص شدن، ایجاد زمینه برای تحقیقات دنباله دار توسط فرد می باشد که در نهایت به یک خروجی قابل قبول ختم شود.

آیا در دوران تحصیل خود به تدریس و یا کار مرتبط دیگری مشغول بوده اید؟

خوشبختانه در دوران تحصیل دکتری این فرصت را داشتم تا واحدهای درسی متعددی را هم در دانشگاه علوم پزشکی تهران و هم در گروه ارگونومی دانشگاه علوم پزشکی ایران تدریس کنم. با توجه به بخش جدایی ناپذیر ارزیابی در رشته ارگونومی، تلاش نمودم که تا حد امکان علاوه بر انواع روش های ارزیابی ذهنی و مشاهده ای، نحوه کار با دستگاه های ارزیابی (الکترومایوگرافی، سیستم ثبت حرکت، صفحه سنجش نیرو و غیره) و نرم افزارهای مرتبط در فیلد پایان نامه خودم را هم یاد بگیرم. ارزیابی های دستگاهی در کنار روش های ارزیابی ذهنی و/یا مشاهده ای می توانند اطلاعات دقیق تری از شرایط موجود و همچنین اثربخشی مداخلات، فراهم کنند. این موضوع محدود به پایان نامه من نیست و در تمام حوزه های مختلف ارگونومی صدق می کند.

جایگاه ارگونومی در کشور ما به چه صورت است؟ آیا این رشته مختص کشورهای پیشرفته است در کشورهای در حال توسعه این چنین مسائل کاربردی ندارند؟

با توجه به اینکه یکی از اهداف مهم دانش ارگونومی ارتقاء آسایش و راحتی انسان است، مطالعات ارگونومی نیاز تمامی جوامع می باشد، بدون در نظر گرفتن پیشرفته بودن و یا در حال توسعه بودن کشور. شاید دغدغه ها و اولویت های مطالعاتی ارگونومی در کشورهای مختلف متفاوت باشد اما بهره گیری از این دانش در هر شرایطی ضروری است. یکی از تفاوت های محسوس در بین کشورهای پیشرفته و در حال توسعه مربوط به سطح توجه سیاست گذاران به ارگونومی و میزان سرمایه گذاری روی مطالعات این حوزه می باشد. علی رغم اینکه ارگونومی در کشور ما بسیار نوپاست و قدمت چندانی ندارد ولی مسیر رو به رشدی را طی می کند و در هر صنعتی که ورود کنیم بحث ارگونومی هم دغدغه مسئولین و هم شاغلین در خط مقدم می باشد. در حال حاضر علی رغم مشکلات متعددی که صنایع ما با آن روبرو هستند، همکاری چشمگیری بین دانشگاه و صنعت جهت پیاده سازی پروژه های ارگونومی در حال شکل گیری است.

همانطور که مستحضرید ارگونومی در ایران به خوبی شناخته شده نیست؛ راهکار شما برای شناساندن هرچه بیشتر و بهتر این رشته و اهمیت آن در زندگی انسان ها دارید؟

نقش رسانه و شبکه های اجتماعی در شناساندن دانش ارگونومی به مردم بسیار شاخص و پراهمیت است و این امر مستلزم فعالیت و حضور پررنگ اعضای جامعه ارگونومی (دانشجویان، اساتید و شاغلین در صنعت) می باشد. یکی از راه هایی که به شخصه معتقدم در شناساندن این علم در جامعه تاثیرگذار است انعکاس خروجی های کارهای تحقیقاتی و پایان نامه ها از طریق برگزاری همایش ها، کارگاه ها، وبینارها، و استارت آپ ها می باشد که خوشبختانه در وبینار بین المللی اخیر نیز شاهد ایجاد این فرصت بودیم. البته از دلایل شناخته نشدن ارگونومی تازه تأسیس بودن رشته نیز می باشد که با گذشت زمان و تلاش اعضای جامعه قطعا ارگونومی به جایگاه واقعی خود دست می یابد.

آیا به فکر ادامه تحصیل در خارج از کشور بوده اید؟ توصیه شما برای علاقمندان به مهاجرت و ادامه تحصیل در این رشته چیست؟

در بازه زمانی که در دانشگاه تهران مشغول به کار بودم، با توجه به اینکه مقطع دکتری این رشته هنوز راه اندازی نشده بود، تصمیم به ادامه تحصیل در خارج از کشور گرفتم و تا مراحلی هم پیش رفتم. اما همیشه دغدغه من کار و زندگی در داخل کشور بوده و هست. به محض اطلاع از راه اندازی مقطع دکتری، از ادامه تحصیل در خارج منصرف شدم. معتقدم که از نظر سطح علمی و دسترسی به اساتید متخصص و تجهیزات آزمایشگاهی، و بستر مطالعات میدانی در فیلد خوشبختانه در شرایط بسیار مناسبی قرار داریم و مشکلاتی هم که ممکن است در مسیر تحصیل با آن ها مواجه شویم بیشتر مربوط به نوپا بودن رشته می باشد.

ضمن تشکر از شما بابت اینکه وقتتان را در اختیار ما قرار دادید، سخن پایانی شما برای دانشجویان و علاقمندان ارگونومی چیست؟

بعنوان عضوی از جامعه ارگونومی، به دانشجویان و علاقمندان این حوزه توصیه می کنم فقط به ابعاد آکادمیک این رشته بسنده نکنند چرا که رشد همه جانبه تک تک اعضای این جامعه روشن بخش آینده رشته می باشد. رشد چند بعدی که علاوه بر مجهز بودن به ابزارهای علمی، فرهنگی و اجتماعی، مستلزم با اخلاق بودن، سلامت فکری و داشتن مهارت های متعدد ارتباطی، کار آفرینی و غیره می باشد. در آخر وظیفه خود میدانم به این نکته نیز اشاره کنم که با توجه به تحولات سریع و عظیمی که در حوزه علوم مختلف اعم از ارگونومی با آن روبرو هستیم، افراد موفق نیازمند شاخصه هایی متفاوت هستند که لزوماً رزومه وزین معرف آن نخواهد بود. البته با توجه به تجربه ای که از دوران دانشجویی خود و بسیاری از دانشجویان و دانش آموختگان فعال و موفق فعلی ارگونومی در دانشگاه های مختلف کسب کردم، این اطمینان خاطر در من بوجود آمد که دانشجویان و محققین این حوزه از توان، استعداد و ظرفیت لازم برای رشد در تمامی جنبه ها برخوردار هستند.